Praca na czarno - czyli praca bez umowy

O pracy na czarno mówi się wtedy, gdy pracownik wykonuje pracę najemną bez nawiązywania stosunku pracy, czyli bez umowy o pracę, umowy o dzieło, umowy zlecenia, czy też innej umowy pisemnej między pracownikiem a pracodawcą.

Jest to praca nierejestrowana obejmująca wszelkie czynności zarobkowe, które są zgodne z prawem ze względu na swój charakter, ale nie zostały zgłoszone odpowiednim organom publicznym. W zdecydowanej większości przypadków brak umowy nie jest wyborem pracownika, a decyzją nieuczciwego pracodawcy.

Jakie są konsekwencje dla pracownika pracy na czarno?

Praca na czarno może wiązać się z konsekwencjami chociaż dużo mniejszymi niż dla pracodawcy również dla pracownika. W przypadku pracy bez umowy przy jednoczesnym utrzymywaniu statusu bezrobotnego pracownik może być obciążony koniecznością zapłaty kary grzywny. Pracownik pracując na czarno wiele traci:

• Ryzyko zwolnienia z pracy z dnia na dzień bez istotnego powodu.
• Brak pewności o otrzymaniu przysługującego wynagrodzenia za pracę.
• Brak zabezpieczenia socjalnego w postaci zasiłku dla bezrobotnych po utracie pracy.
• Brak możliwości skorzystania z urlopu macierzyńskiego lub tacierzyńskiego, rodzicielskiego, ojcowskiego oraz wychowawczego.
• Brak płatnego urlopu wypoczynkowego.
• Pominięcie całego okresu zatrudnienia na czarno przy obliczaniu stażu pracy.
• Ryzyko kary finansowej od 500 do 5000 zł.
• Problemy z uzyskaniem odszkodowania za wypadek przy pracy.

Praca na czarno – konsekwencje dla pracodawcy

Największe konsekwencje związane są z naruszeniem obowiązku opłacania składek na ubezpieczenie społeczne pracownika. Jeśli składki nie są odprowadzane, to grozi za to odpowiedzialność karna, a także wiąże się z koniecznością zapłaty odsetek. Ponadto 1 stycznia 2022 roku weszły w życie dodatkowe przepisy — tzw. Polski Ład. Zgodnie z którymi za każdy miesiąc zatrudniania na czarno pracodawcy zostanie przypisany dodatkowy przychód w wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę. Niezależnie od tego, czy pracodawca faktycznie płacił pensję takiemu pracownikowi i w jakiej wysokości. Kilka przykładowych kar dla pracodawców, którzy nielegalnie zatrudniają pracowników:

• Praca bez umowy pisemnej lub sporządzenia umowy cywilnoprawnej, podczas gdy należało sporządzić umowę o pracę — kara grzywny w wysokości od 1000 zł do nawet 30 000 zł.
• Nieopłacanie składek na ubezpieczenie społeczne pracownika — kara w wysokości do 5000 zł albo ograniczenia lub pozbawienie wolności do 2 lat. W przypadku gdy naruszenie praw pracownika zostanie uznane za złośliwe lub uporczywe.
• Pracodawca zostanie uznany winnym przestępstwa skarbowego — grzywna w wysokości do 720 stawek dziennych i/lub ograniczenie albo pozbawienie wolności do 3 lat.

Gdzie zgłosić i jak udowodnić pracę na czarno? 

Pracownik może zgłosić sprawę do Państwowej Inspekcji Pracy. Jeśli kontrola wykaże nieprawidłowości, pracownik może później dochodzić od pracodawcy zapłaty zaległych odsetek na ubezpieczenia społeczne oraz niewpłaconych zaliczek na podatek dochodowy. PIP może skierować sprawę do sądu. W tym przypadku sąd może nałożyć na pracodawcę karę grzywny w wysokości nawet 30 tysięcy złotych. Jeśli pracodawca nie podpisał umowy z pracownikiem nie wypłacając wynagrodzenia miesięcznego, pracownik może wnieść w tej sprawie pozew do sądu. Do pracownika należy udowodnienie faktu, że wykonywał pracę w firmie na danym stanowisku oraz określenie, jakie z tego tytułu należy mu się wynagrodzenie. Jako dowód mogą posłużyć zeznania świadków, wiadomości SMS, maile lub zdjęcia.

Odzyskiwanie wynagrodzenia 

W momencie kiedy pracownik ma do czynienia z nieuczciwym pracodawcą często niestety też nie zostaje wypłacone mu wynagrodzenie za przepracowany okres. Na szczęście nie jest to sytuacja bez wyjścia. Warto zacząć od złożenia wezwania o wypłatę zaległego wynagrodzenia. Jeżeli to nie przyniesie zamierzonego rezultatu należy zgłosić skargę do PIP i skierować sprawę do sądu pracy.

Praca na czarno w CV - czy warto o tym wspominać?

W przypadku gdy w pracy na czarno zdobyliśmy cenne doświadczenie warto o tym wspomnieć, nie trzeba zagłębiać się w warunki zatrudnienia. Kiedy rekruter zapyta podczas rozmowy o pracę, która została wykonywana na czarno, warto od razu przyznać, że była to praca bez umowy, szczegółowo opowiedzieć o stanowisku i obowiązkach, które zostały nam powierzone. Nie warto jednak wspominać w CV o pracy na czarno w momencie kiedy pracowaliśmy w taki sposób bardzo krótko, a posiadane doświadczenie zawodowe w CV jest wystarczająco długie.